Śniadecka (Sadyk, Sadykowa) Kornelia Ludwika (1802—1866), działaczka polityczna.
Ur. 4 VIII w Wilnie, była córką Jędrzeja Śniadeckiego (zob.) i Konstancji z Mikułowskich, bratanicą Jana Śniadeckiego (zob.). Miała siostrę Zofię (zob. Balińska Zofia), zamężną za Michałem Balińskim (zob.), i brata Józefa Konstantego Śniadeckiego (1799—1859, zob.), żonatego z Antoniną (zob. Śniadecka Antonina), córką Kazimierza Sulistrowskiego (zob.), siostrzenicą Ignacego (zob.) i Mikołaja (1788—1835, zob.) Abramowiczów, siostrą Konstancji, zamężnej za Aleksandrem Skirmuntem (zob.).
Ś. odebrała staranne wykształcenie domowe wg zasad pedagogicznych J.J. Rousseau. Wyróżniała się wśród rówieśników kulturą umysłową i rozległymi zainteresowaniami. Mówiła i pisała swobodnie po francusku, znała literaturę oświeceniową i romantyczną. Zachęcona przez ojca, tworzyła powiastki jako upominki rodzinne, m.in. stryjowi Janowi ofiarowała Pensées sur Ossian et ses poésies (B. Jag., rkp. 3135), a w latach późniejszych pisała powieści fantastyczne i rozprawy krytyczne (niezachowane). Po śmierci G.G. Byrona w r. 1824 poświęciła mu wierszowane Żale i elegię Regrets (niezachowane). Ok. r. 1822 zakochała się w Rosjaninie, oficerze siemionowskiego p. gwardii Władimirze (nazywanym Waldemarem) Rimskim-Korsakowie, synu gen.-gubernatora wileńskiego Aleksandra, popularnym w kręgu wileńskich filomatów i członku Tow. Promienistych. Pod jego wpływem uczyła się języka rosyjskiego, a uważając animozje polsko-rosyjskie za zgubne, zarzucała katolicyzmowi oderwanie Polaków «od wielkiej rodziny słowiańskiej». Odrzuciła w tym czasie wielu starających się o jej rękę, m.in. Stanisława Kossakowskiego, Aleksandra Domeykę oraz profesorów Uniw. Wil.: Jana Łobojkę i Piotra Sławińskiego. Z rodzicami i rodzeństwem bywała w wileńskim salonie Salomei Bécu, gdzie spotykała m.in. Adama Mickiewicza, Franciszka Malewskiego, Aleksandra Chodźkę, Antoniego Edwarda Odyńca oraz Juliusza Słowackiego, który się w niej zakochał. Kilka razy spotkał się z nią w Jaszunach, m.in. w czasie ferii studenckich, od 21 XII 1826 do początków stycznia 1827; napisał o niej 16 I t.r. „Sonet” (inc. «Już północ — cień ponury pół świata okrywa», „Niezabudka” 1842). Ś. nie odwzajemniła jednak jego uczuć. Ostatni raz widziała Słowackiego w Wilnie 21 VI 1828.
Wiadomość o śmierci płk. Rimskiego-Korsakowa w wojnie rosyjsko-tureckiej podczas szturmu na twierdzę Szumla (obecnie Szumen) na początku września 1829 była dla Ś-iej wstrząsem; załamana, nosiła się z zamiarem wstąpienia do klasztoru. Napisała w tym czasie powiastkę Nina oraz rozpoczęła rozprawę na temat romantyzmu (niezachowane). W listopadzie 1830 była w Jaszunach obecna przy śmierci stryja, Jana. Rozpoczęte niebawem powstanie listopadowe krytykowała i postanowiła wyjechać do Szumli, by szukać grobu RimskiegoKorsakowa. Rodzina sprzeciwiła się tym planom i ojciec wysłał ją na kurację do Rygi. Wiosną 1833, w towarzystwie brata, Józefa, wyjechała do Odessy; mimo namów ojca, nigdy już nie wróciła na Litwę. W Odessie przebywała w środowisku arystokracji polskiej (Potockich, Sobańskich i Rzewuskich), a przede wszystkim rosyjskiej; bywała częstym gościem gubernatora, księcia Michaiła Woroncowa, z jego żoną Elżbietą z Branickich odbyła podróż na Krym, a «skryta sympatia» połączyła ją na krótko z kpt. wojsk rosyjskich Benedyktem Niepokojczyckim. Próby zorganizowania wyprawy na Bałkany w celu odnalezienia grobu Rimskiego-Korsakowa skończyły się niepowodzeniem. Nieobecna w maju 1838 na pogrzebie ojca, ze spadku po nim otrzymywała prowizje od brata, Józefa. W r. 1841 poważnie zachorowała i 18 III r.n. spisała testament; na jego egzekutora wyznaczyła Piotra Gorbanowa, zaprzyjaźnionego tłumacza z Dep. Górniczego w Petersburgu, któremu też powierzyła swoje Pamiętniki, Dziennik i luźne notatki (po skopiowaniu miały być złożone w grobie Rimskiego-Korsakowa). Majątek, wynoszący ok. 30 tys. rb., przeznaczyła w większości na wybudowanie w Szumli kaplicy przy grobie Rimskiego-Korsakowa oraz zakładu filantropijnego dla sierot i starców pod jego i swoim imieniem. Sprawą pośmiertnego wydania jej pism mieli zająć się przyjaciele Rimskiego-Korsakowa: Kossakowski, Józef Górski i Tytus Pusłowski.
Niemal natychmiast po wyzdrowieniu opuściła Ś. Odessę i samotnie udała się do Stambułu; prawdopodobnie korzystała wtedy z opieki przebywającego tam rosyjskiego posła, A. P. Butieniewa. W lipcu 1842 poznała w Stambule Michała Czajkowskiego (1804—1886, zob.), który, pozostawiwszy w Paryżu żonę i czworo dzieci, stanął na czele Agencji Wschodniej Hotelu Lambert i z jej ramienia tworzył na Wołoszczyźnie sieć szpiegowsko-wywiadowczą. Oboje zostali 16 XI 1843 rodzicami chrzestnymi dziecka jednego z osadników w powstającej niedaleko Stambułu osadzie polskiej Adampol (Polonezköy), a Ś. od czasu do czasu wspierała materialnie pierwszych jej mieszkańców. Od r. 1844 była już nieodłączną towarzyszką życia Czajkowskiego; za jej pieniądze wynajęli dom i zamieszkali na przedmieściach Stambułu Ortaköy. Związek Ś-iej z Czajkowskim wywołał skandal na emigracji, zwłaszcza w kręgach katolickich, oraz wśród jej bliskich na Litwie. Gdy 18 XII 1850 Czajkowski przeszedł na islam i przyjął nazwisko Mehmed Sadyk, Ś. prawdopodobnie niedługo potem wzięła z nim ślub muzułmański. Nie przeszła jednak na islam, a w domu zachowała polskie tradycje. Pod wpływem Czajkowskiego zmieniła natomiast orientację polityczną i wspierała jego działalność z ramienia Hotelu Lambert. W wyniku pożaru domu w r. 1853 (spłonęła wówczas większość papierów Agencji Wschodniej, pamiątek, korespondencji i prac Ś-iej) przenieśli się do osady Beszyktasz (Beşiktaş) leżącej nad Bosforem niedaleko Stambułu (obecnie dzielnica Stambułu).
Po wybuchu 1 XI 1853 wojny krymskiej Ś. w imieniu Czajkowskiego kierowała nieformalnie biurem Agencji Wschodniej; utrzymywała korespondencję z Adamem Jerzym Czartoryskim oraz z jego przedstawicielami: agentem politycznym na Bałkanach Ludwikiem Zwierkowskim i gen. armii tureckiej Ludwikiem Bystrzonowskim. Prowadziła dom otwarty, w którym bywali m.in. ministrowie tureccy, znała wiele znaczących osób, m.in. matkę sułtana Abdula Medżida I (Abdülmecida I). Zwracano się do niej «pani Generałowa» lub «pani Sadykowa», ona sama podpisywała się jako Ludwika Sadyk. O jej wyjątkowej roli w zakulisowej dyplomacji polskiej w l. 1853—5 świadczy licząca kilka tysięcy listów korespondencja i raporty („Depesze Wschodnie”) do Hotelu Lambert (B. Czart., rkp. 5601—5611). W pogarszających się relacjach Czajkowskiego z obozem Czartoryskiego, zwłaszcza w konfliktowych sytuacjach z Władysławem Zamoyskim, stanęła zdecydowanie po stronie męża. Przyczyniła się do poparcia jego planów przez przybyłego 22 IX 1855 do Stambułu Mickiewicza, któremu też pomagała w poszukiwaniu mieszkania. Podczas pierwszego spotkania 27 IX t.r. w Beszyktaszu oboje wspominali Wilno i rodzinę Śniadeckich, później kilkakrotnie, w październiku i listopadzie, gościła poetę w swoim domu. Po śmierci Mickiewicza, 26 XI, otrzymała od jego sekretarza Armanda Levy’ego siodło, namiot i karabin poety oraz pukiel jego włosów i fotografię; Mickiewiczowi poświęciła wspomnienie Les derniers moments d’Adam Mickiewicz (Muz. A. Mickiewicza w Paryżu, rkp. 762).
Koniec wojny krymskiej oraz śmierć Zwierkowskiego (1860) i Czartoryskiego (1861) przyczyniły się do zakończenia współpracy Ś-iej i Czajkowskiego z Hotelem Lambert. Sympatie polityczne Ś-iej zaczęły wtedy ewoluować w kierunku obozu demokratycznego, przygotowującego powstanie. W Stambule utrzymywała bliskie kontakty z Namikiem Kemalem Zia Paszą, teoretykiem przebudowy państwa otomańskiego w duchu liberalnym; sporządzała dla niego noty i memoriały, prosząc o przekazywanie ich sułtanowi Abdulowi Azizowi (Abdülazizowi), co wywoływało zarzuty wpływania na sułtana. Wybuch w r. 1863 powstania styczniowego przyjęła z entuzjazmem. W swym domu gościła agentów Rządu Narodowego Franciszka Sokulskiego i Władysława Jordana oraz płk. Zygmunta Miłkowskiego, który wspominał potem, że doznał «czegoś na kształt porażenia od majestatu z oblicza i postawy kobiety tej bijącego». Po klęsce powstania spisała 3 II 1865 po francusku nowy testament, a na egzekutora wyznaczyła Władysława Mickiewicza, syna Adama (do czego jednak nie doszło wskutek sprzeciwu Czajkowskiego). W lipcu t.r. ukazała się zadedykowana jej książka Czajkowskiego „Dziwne życia Polaków i Polek” (Lipsk). Ś. zmarła 22 II 1866 w dzielnicy Dżihangir w Stambule, została pochowana 24 II w Adampolu. Staraniem męża postawiono tam marmurowy grobowiec ze złamaną kolumną (zachowany).
Ś. nie miała dzieci. Utrzymywała kontakty z dziećmi Czajkowskiego, zwłaszcza z jego najstarszym synem Władysławem. Bratankiem Ś-iej był Józef Konstanty Śniadecki (1838—1892, zob.).
Ulotne pisma i notatki Ś-iej zamieścił Czajkowski w powieści „Anna” (Lipsk 1867). Kilka drobnych utworów ogłosił W. Mickiewicz w „Revue Universelle Internationale” (1880 nr z 16 II). Pisma Ś-iej zdeponowane po r. 1918 w Bibliotece Narodowej w Warszawie uległy zniszczeniu w r. 1944. W Muz. A. Mickiewicza w Paryżu znajdują się m.in. zapiski z l. 1850—65 Ecrits détachés, a w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie drobne pisma: Mizantropie, Kilka obrazów, Sentymentalność i De la lecture (rkp. 6852). Bogaty zbiór korespondencji Ś-iej przechowywany w Bibliotece Czartoryskich w Krakowie nie został dotychczas opracowany.
Wg opinii badaczy Słowacki wspominał Ś-ą w „Godzinie myśli” (1833), w jedenastym rozdziale „Anhellego” (1838) i czwartej pieśni „Beniowskiego” (1841); wg Juliusza Kleinera ukrył ją też pod postacią Wilenczanki siostry w pierwszym rapsodzie „Króla Ducha” (1847). Postać Ś-iej przywołał Czesław Miłosz w tomie „Piesek przydrożny” (Kr. 1997).
Katalog rękopisów Muzeum Adama Mickiewicza w Paryżu, Kr. 1931; Łątka J. S., Polacy w Imperium Osmańskim, Kr. 2005 (bibliogr.); PSB (Czajkowski Michał); Rymkiewicz J., Słowacki. Encyklopedia, W. 2004 (Wilenczanka siostra, bibliogr.); — Chudzikowska J., Dziwne życie Sadyka Paszy, W. 1982; Czapska M., Ludwika Śniadecka, W. 1971 (bibliogr., reprod. portretów); [Gawroński F.] Rawita, Ludwika Śniadecka, w: Studia i szkice historyczne, S. II, Lw. 1900 s. 225—41; tenże, Michał Czajkowski (Sadyk-Pasza)…, Pet. 1901 s. 40—1, 51—2; [Kolbuszewski K.] Kobzdaj, Ludwika Śniadecka w rzeczywistości i w poezji Słowackiego, w: Księga pamiątkowa ku uczczeniu setnej rocznicy urodzin Juliusza Słowackiego, Lw. 1909 II; Konarska B., W kręgu Hotelu Lambert. Władysław Zamoyski w latach 1832—1847, Wr. 1971; Kostenicz K., Ostatnie lata Mickiewicza. Styczeń 1830 — 26 listopada 1855, W. 1978; Kronika życia i twórczości Adama Mickiewicza, W. 1975 VI; Kwaśnicki A., Ludwika Śniadecka, „Świat” 1906 nr 30, 31; Lewak A., Dzieje emigracji polskiej w Turcji (1831—1878), W. 1935; Łątka J. S., Adampol. Polska wieś nad Bosforem, Kr. 1981; Polacy i ziemie polskie w dobie wojny krymskiej, Red. J.W. Borejsza, G. Bąbiak, W. 2008; Rosiek S., Mickiewicz (po śmierci), studia i szkice nekrograficzne, Gd. 2013; tenże, Zwłoki Mickiewicza, próba nekrografii poety, Gd. 1997; Sawrymowicz E., Kalendarium życia i twórczości Juliusza Słowackiego, Wr. 1960; Słowacki J., Beniowski. Poemat z roku 1841 i dalsze pieśni, Nowe wydanie krytyczne, Oprac. J. Brzozowski, Z. Przychodniak, P. 2014; tenże, Poematy. Nowe wydanie krytyczne, Oprac. ciż, P. 2009 I; Wierzbicki P., Dywizja Kozaków Sułtańskich. Polityczno-wojskowe koncepcje stronnictwa Czartoryskich w okresie wojny krymskiej (1853—1856), Kr. 2013; — Budzyński M., Wspomnienia z mojego życia, P. 1880 I 398—402; Czajkowski M., Moje wspomnienia o wojnie 1854 roku, Wyd. J. Fijałek, W. 1962; Janowski L., W promieniach Wilna i Krzemieńca, Wil. 1923; Korespondencja Juliusza Słowackiego, Oprac. E. Sawrymowicz, Wr. 1962—3 I—II; Materiały do historii polskiej XIX wieku, działalność emigracji polskiej z r. 1831 na terenie Turcji do pokoju paryskiego, Oprac. F. Rawita Gawroński, „Przew. Nauk. i Liter.” 1909 cz. 2 s. 783—97, 874—84, 984—6, 1910 cz. 3 (m.in. testamenty Ś-iej) s. 918—28, 987—1009, 1202—50; Mickiewicz W., Pamiętniki, Kr. 1933 I—III; [Miłkowski Z.] T.T. Jeż, Od kolebki przez życie, Oprac. A. Lewak, Kr. 1936—7 II—III; Pamiętniki dekabrystów, Oprac. W. Zawadzki, W. 1960 III (listy S-iej do siostry, Zofii); Parnasowa K., Urywek z pamiętników Michała Czajkowskiego, „Kur. Warsz.” 1909 nr 1 (fot. Ś-iej z ostatnich l. życia); Puzynina z Güntherów G., W Wilnie i dworach litewskich. Pamiętnik z lat 1815—1843, Oprac. A. Czartkowski, H. Mościcki, Chotomów 1988; W kręgu bliskich poety. Listy rodziny Słowackiego, Oprac. S. Makowski, Z. Sudolski, W. 1960; Z papierów po Michale Czajkowskim i Ludwice Śniadeckiej (1841—1867), Oprac. J. Fijałek, „Roczn. B. PAN w Kr.” R. 10: 1964; — B. Czart.: rkp. 3960 (listy Ś-iej do Bystrzonowskiego z l. 1854—66), rkp. 5471, 5487 (koresp. Czartoryskiego z Czajkowskim, 1844), rkp. 5495 (toż, 1849 cz. 1), rkp. 5496 (toż, 1849 cz. 2), rkp. 5497 (toż, 1850), rkp. 5556 (listy Czajkowskiego z l. 1838—72, w tym listy Ś-iej), rkp. 5601—5611 (depesze wschodnie: 1854, T. 1—6, 1855, T. 1—4, 1856), rkp. 5614—5615 (sprawa wschodnia, 1854), rkp. 5630 (Czartoryski, Guerre de Crimée — Casaques 1855, I), rkp. 5646 (listy Czajkowskiego z l. 1851—5), rkp. 6910 (papiery po Czajkowskim), Muz. Narod. w Kr., rkp. 599 (listy do W. Mickiewicza z l. 1863, 1865); B. Jag.: rkp. 6852, 7891 (koresp. Ś-iej z Czajkowskim); B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 1900; B. Pol. w Paryżu: Muz. A. Mickiewicza, rkp. 762, 876, 1035, 1037.
Elżbieta Orman i Janusz Pezda